Nızamshılıǵımızda hayallarǵa bir qatar jeńillikler berilgen bolıp, olardıń kópshiligi miynet qılıw boyınsha huqıqlardı támiyinlewge qaratılǵan.
Birinshiden, hámledarlıǵı yamasa balası bar ekenligi sebepli hayallardı jumısqa qabıl etpew hám olardıń miynet haqısın kemeytiw qadaǵan etiledi. Hámledar hayaldı yamasa úsh jasqa tolmaǵan balası bar hayaldı jumısqa qabıllawdan bas tartqan jaǵdayda jumıs beriwshi bas tartıwdıń sebeplerin olarǵa jazba túrde xabar beriwi shárt.
Ekinshiden, miynet sharayatı qolaysız jumıslarda, sonday-aq jer astı jumıslarında hayallar miynetin qollanıw qadaǵan etiledi, jer astındaǵı ayrım jumıslar (fizikalıq bolmaǵan jumıslar yamasa sanitariya hám xojalıq xızmet kórsetiw jumısları) bunnan tısqarı bolıp tabıladı.
Hayallardıń olar ushın múmkin bolǵan normadan artıq júkti kóteriwleri hám tasıwları qadaǵan etiledi.
Úshinshiden, medicinalıq juwmaqqa muwapıq hámledar hayallardıń islep shıǵarıw normaları, xızmet kórsetiw normaları kemeytiriledi yamasa olar aldınǵı jumıslarındaǵı ortasha aylıq is haqı saqlanǵan halda jeńillew yamasa qolaysız islep shıǵarıw faktorlarınıń tásirinen jeńillew bolǵan jumısqa ótkeriledi.
Hámledar hayalǵa jeńillew yamasa qolaysız islep shıǵarıw faktorları tásirinen jeńil bolǵan jumıs beriw máselesi sheshilemen degenshe, ol áne usınıń nátiyjesinde jumısqa shıqpaǵan barlıq jumıs kúnleri ushın ortasha aylıq is haqı saqlanǵan halda jumıstan azat etiliwi kerek.
Tórtinshiden, eki jasqa tolmaǵan balası bar hayallar aldınǵı jumısın orınlawı múmkin bolmaǵan táǵdirde, balası eki jasqa tolaman degenshe aldınǵı jumısındaǵı ortasha aylıq is haqı saqlanǵan halda jeńillew yamasa qolaysız islep shıǵarıw faktorlarınıń tásirinen jeńillew bolǵan jumısqa ótkeriledi.
Besinshiden, hámledar hayallardı hám on tórt jasqa tolmaǵan balası (on altı jasqa tolmaǵan mayıp balası) bar hayallardı olardıń razılıǵısız túngi jumıslarǵa, jumıs waqtınan tısqarı jumıslarǵa, dem alıs kúnlerindegi jumıslarǵa tartıwǵa hám xızmet saparına jiberiwge jol qoyılmaydı. Usınıń menen birge hámledar hayallardı hám úsh jasqa tolmaǵan balası bar hayallardı túngi jumıslarǵa tartıwǵa, bunday jumıs ana hám balanıń den sawlıǵı ushın qáwip tuwdırmaslıǵın tastıyıqlaytuǵın medicinalıq juwmaq bolǵan waqıtta ǵana jol qoyıladı.
Altınshıdan, úsh jasqa tolmaǵan balaları bar, byudjet esabınan finanslıq tárepten támiyinlenetuǵın mekemeler hám shólkemlerde islep atırǵan hayallarǵa jumıs waqtınıń háptesine otız bes saattan aspaytuǵın qısqartırılǵan múddeti belgilenedi.
Jetinshiden, hámledar hayaldıń, on tórt jasqa tolmaǵan balası (on altı jasqa tolmaǵan mayıp balası) bar hayaldıń, sonday-aq qáwenderliginde sonday balası bar hayaldıń yamasa shańaraqtıń nawqas aǵzasın baǵıw menen bánt bolǵan shaxstıń iltimasına kóre, jumıs beriwshi medicinalıq juwmaqqa muwapıq olarǵa tolıqsız jumıs kúni yamasa tolıqsız jumıs háptesin belgilewge májbúr bolıp tabıladı.
Segizinshiden, on tórt jasqa tolmaǵan bir hám odan artıq balanı (on altı jasqa tolmaǵan mayıp balanı) tárbiyalap atırǵan jalǵız áke, jalǵız anaǵa (jalǵız erkekler, jalǵız hayallar, nekeden ajırasqanlar, jalǵız analarǵa) hám múddetli áskeriy xızmetti ótep atırǵan áskeriy xızmetkerlerdiń hayallarına jıllıq dem alıslar, olardıń qálewine kóre jaz waqtında yamasa olar ushın qolaylı bolǵan basqa waqıtta beriledi.
Toǵızınshıdan, on eki jasqa tolmaǵan eki hám odan artıq balası yamasa on altı jasqa tolmaǵan mayıp balası bar hayallarǵa hár jılı úsh jumıs kúninen kem bolmaǵan múddet penen haqı tólenetuǵın qosımsha dem alıs beriledi.
On eki jasqa tolmaǵan eki hám odan artıq balası yamasa on altı jasqa tolmaǵan mayıp balası bar hayallarǵa olardıń qálewine kóre, hár jılı on tórt kalendar kúnnen kem bolmaǵan múddet penen miynet haqı saqlanbaǵan halda dem alıs beriledi. Bunday dem alıs jıllıq dem alısqa qosıp beriliwi yamasa jumıs beriwshi menen kelisip belgilenetuǵın dáwirde onnan bólek (tolıq yamasa bólip bólip) paydalanılıwı múmkin.
Onınshıdan, hayallarǵa tuwǵanǵa shekem jetpis kalendar kún hám tuwǵanınan keyin eliw altı kalendar kún (tuwıwı qıyın keshken yamasa eki hám odan artıq bala tuwılǵan jaǵdaylarda – jetpis kalendar kún) múddeti menen hámledarlıq hám tuwıw dem alısları berilip, mámleket sociallıq qamsızlandırıwı boyınsha pensiya tólenedi.
Hámledarlıq hám tuwıw dem alısı jámlengen halda esaplap shıǵılıp, tuwıwǵa shekem ámelde bunday dem alıstıń neshe kúninen paydalanılǵanına qaramastan hayalǵa tolıq beriledi.
On birinshiden, hayalǵa, onıń qálewine kóre, balası úsh jasqa tolǵanǵa shekem balanı kútimlew ushın miynet haqı saqlanbaytuǵın qosımsha dem alısta beriledi. Balanı kútimlew dem alısları dáwirinde hayaldıń jumıs ornı (lawazımı ) saqlanadı. Bul dem alıslar miynet stajına, biraq hámmesin jámlegende kóbi menen úsh jıl, sonday-aq qánigeligi boyınsha jumıs stajına da qosıladı.
On ekinshiden, eki jasqa tolmaǵan balası bar hayallarǵa, dem alıw hám awqatlanıw ushın beriletuǵın tánepisten tısqarı, balanı awqatlandırıw ushın qosımsha tánepisler de beriledi. Bul tánepisler keminde hár úsh saatta bir ret hár biri otız minuttan kem bolmaǵan múddet menen beriledi. Eki jasqa tolmaǵan eki hám onnan artıq balası bolǵan táǵdirde, tánepistiń múddeti keminde bir saat etip belgilenedi.
Balanı awqatlandırıw ushın beriletuǵın tánepisler jumıs waqtına kiritiledi hám ortasha aylıq is haqı esabı boyınsha is haqı tólenedi.
Balası bar hayaldıń qálewine kóre, balanı awqatlandırıw ushın beriletuǵın tánepisler dem alıw hám awqatlanıw ushın belgilengen tánepiske qosıp beriliwi yamasa ulıwmalastırılıp, jumıs kúniniń (jumıs smenasınıń) basına yamasa aqırına kóshirilip, jumıs kúni (jumıs smenası) soǵan muwapıq qısqartırılıwı múmkin.
On úshinshiden, hámledar hayallar hám úsh jasqa tolmaǵan balası bar hayallar menen dúzilgen miynet shártnamasın jumıs beriwshiniń iniciativası menen biykarlawǵa jol qoyılmaydı, kárxananıń pútkilley tamamlanıw jaǵdayı bunnan tısqarı, bunday jaǵdaylarda miynet shártnaması olardı álbette jumısqa jaylastırıw shárti menen biykar etiledi. Usı hayallardı jumısqa jaylastırıwdı jergilikli miynet organı, olardı jumısqa jaylastırıw dáwirinde nızam hújjetlerinde belgilengen tiyisli sociallıq tólemler menen támiyinlegen halda ámelge asıradı.
On tórtinshiden, aymaqlıq bántlikke kómeklesiw orayları jollanbası tiykarında jumısqa jaylastırılǵan hayallar jumıs beriwshi tárepinen olardıń mamanlıǵın asırıwǵa ketetuǵın qárejetlerdiń eń kem aylıq is haqısınıń 3 esesine shekem bolǵan bólegi Bántlikke kómeklesiw mámleket fondı esabınan bir mártelik subsidiya retinde qarjılandırıladı.
On besinshiden, mámleketlik organları hám basqa byudjet shólkemleriniń axborot texnologiyaları hám kommunikaciyaların rawajlandırıw ushın juwapker bolǵan hámledar hayallar, balanı eki hám úsh jasqa shekem baǵıw boyınsha dem alısta bolǵan hayallar, olar jumısqa shıqqannan keyingi birinshi jıl dawamında attestaciyadan ótkerilmeydi.
Elimizde hayal-qızlardı hám shańaraqtı qollap-quwatlaw jámiyetlik fondı shólkemlestirilgen bolıp, onıń tiykarǵı wazıypaları hayal-qızlardı hám shańaraqtı hár tárepleme qollap-quwatlaw, sonday-aq, awır sociallıq jaǵdayǵa túsip qalǵan hayal-qızlar hám shańaraqlarǵa, mayıplıǵı bolǵan hayallarǵa materiallıq járdem kórsetiw, hayal-qızlarǵa shańaraqqa tiyisli hám jeke isbilermenlik, ónermentshilikti shólkemlestiriwde, miynet bazarında talap joqarı bolǵan kásipler boyınsha bilim hám kónlikpelerdi iyelewde kómeklesiw esaplanadı.
Kegeyli rayonı ádillik bólimi
Insan huqıqların qórǵaw ham
huqıqtı qollaw ámeliyatın úyreniw
bólimshesi bas máslahatshisi B.Ikmetullaev
